---

1.1 Geografia.

Dorzecze Pasłęki wchodzi w skład Pojezierza Mazurskiego i Pobrzeża Wschodniopomorskiego. Administracyjnie teren ten należy do województwa warmińsko-mazurskiego (poprzednio olsztyńskiego i elbląskiego). Odcinek użytkowany przez PZW Olsztyn rozciąga się od 50-ciu metrów poniżej wypływu z jeziora Sarąg do jeziora Łęguty oraz na odcinku od 50 m poniżej wypływu z jeziotra Isąg do ujścia rzeki Miłakówka z wyłączeniem wód: rzeki Giłwa (Giławka), rzeki Morąg, dopływów z jezior: Gamerki (Gamry), Skolickie (Skolity), dopływu z jezior: Włodowo, Wiejskie Małe do 50-ciu metrów poniżej wypływu z tych jezior.(długości ok. 110 km).orzecze

1.2 Charakterystyka hydrograficzna

Rzeka Pasłęka posiada urozmaiconą i silnie rozwiniętą sieć wodną. Dłu­gość rzeki wynosi 211 km, a średni spadek 1,09%o. Całkowita powierzchnia zlewni wynosi 2294,5 km2. Cechą charakterystyczną sieci hydro-graficznej Pasłęki jest obecność jezior, głównie w zachodniej i południowej części zlewni, co ma istotny wpływ na kształtowanie się wielkości przepływów w okresie występowania wielkich wód w tych rejonach zlewni. To samo dotyczy głównego koryta Pasłęki, która przepływa przez kilka jezior. Są to zbiorniki naturalne o dość znacznych powierzchniach, a tym samym o znaczącej roli w łagodzeniu skutków dużych wezbrań w rzece. Obniżanie się wodostanów rzecznych przypada na miesiące letnie i jesienne, wznoszenie zaś na koniec zimy i na wiosnę.

Charakterystyczną cechą rzek warmińsko-mazurskich jest obfitość przeło­mów w ich biegach średnich, a czasami i dolnych. Tak właśnie przedstawia się bieg Pasłęki, tworzącej przełomy po wyjściu z jez. Sarąg i w pobliżu ujścia dopływu Miłakówka. Szczególnie znany przełom tworzy rzeka Wałsza – dopływ Pasłęki na terenie dawnego woj. elbląskiego, płynąca miejscami w bardzo głębo­kich wąwozach.

1.3 Geomorfologia, geologia i gleby

Dolina rzeki Pasłęki w części obszaru do miejscowości Sportyny, to teren młodoglacjalny, falisty. Pod względem geologiczno-geomorfologicznym wykształcony został w marginalnej strefie fazy pomorskiej zlodowacenia bałtyc­kiego. Obszar ten należy zakwalifikować do wysoczyzny morenowej falis­tej. Tylko dolina Pasłęki jest holoceńską, równiną zalewową i nadzalewową, a misa jeziora Isąg jest rynną subglacjalną zlodowacenia bałtyckiego. Wysoczyz­nę morenową falistą budują piaski i żwiry wodnolodowcowe z początków fazy pomorskiej oraz piaski i żwiry, czasem gliny zwałowe moreny czołowej. Obszar doliny Pasłęki zbudowany jest z piasków rzecznych, a lokalnie z namułów holoceńskich. Skałą macierzystą dla gleb obszaru wysoczyzny są piaski mię­dzymorenowe. W dolinach natomiast, mimo że wyraźnie dominują piaski rzecz­ne, częste są mursze na piaskach rzecznych i piaski akumulacji lodowcowej. Skałą macierzystą obszaru mis jeziornych jest najczęściej piasek jeziorny i torfy przejściowe.

Na terenie dorzecza Pasłęki przeważają gleby brunatne z przewagą gleb brunatnych bielicowych. Poza tym występują tu gleby: murszowo-mineralne, torfowo-murszowe, czarnoziemy, torfowiska niskie i przejściowe, mułowo-gle­jowe oraz bielicowe właściwe.

1.4 Klimat

Klimat Pojezierza Mazurskiego pozostaje w ścisłym związku z położeniem geograficznym tego regionu, sąsiedztwem Bałtyku, falistością terenu, znaczną lesistością oraz dużą liczbą jezior i moczarów. Wynika on ze ścierania się wpły­wów klimatu morskiego i kontynentalnego i charakteryzuje się niskimi temperaturami, krótszym od pozostałych krain okresem wegetacyjnym oraz częstym występowaniem późnowiosennych i wczesnojesiennych przymrozków.

Według wieloletnich obserwacji stacji meteorologicznej w Olsztynie, średnia roczna temperatura wynosi 6,9° C. Zimy są ostre, średnia temperatura stycznia wynosi od -3° C do -5° C; lata są chłodne, średnia temperatura lipca waha się od +16° C do +18° C. Średnia temperatura okresu wegetacyjnego wynosi 14,6° C. Roczna suma opadów 397 mm. 71% opadów rocznych przypada na okres wegetacyjny.

Rozpatrując rozkład dni pogodnych w poszczególnych miesiącach należy stwierdzić, że największa ich liczba przypada na maj i wrzesień. Najmniej dni pogodnych obserwowano w grudniu i listopadzie. Średnie roczne zachmurze­nie dla Pojezierza Mazurskiego wynosi 6,7 (skala 0-10).

1.5 Opis biegu rzek

1.5.1 Rzeka Pasłęka

Pasłęka płynie przez tereny Pojezierza Mazurskiego i Pobrzeża Wschodnio-pomorskiego. Źródliska rzeki położone są na wysokości 188 m n.p.m., na za­bagnionych łąkach w pobliżu wsi Gryźliny, na północny wschód od Olsztynka. Po kilkuset metrach od źródła, Pasłęka przepływa przez małe jeziorko Pasarek. W dalszych partiach górnego biegu łączy jeziora Wymój (pow. 50 ha), Sarąg (183 ha), Łęguckie (60,9 ha) i Isąg (395,7 ha), a w dolnym biegu tworzy Pierzchalski zbiornik zaporowy. Z lewego brzegu przyjmuje dopływy: Jemiołów­kę z Młynówką, Morąg z Łuktą i Miłakówkę ze Strużyną, z prawego natomiast: Giłwę z Rentynką, Drwęcę Warmińską, Młyńską Strugę oraz Wałszę; następnie mijając miasto Braniewo uchodzi do Zalewu Wiślanego koło osady rybackiej Stara Pasłęka. Długość jej wynosi 211 km, a średni spadek 1,09%0. Jak wykazały pomiary przeprowadzone na terenie rezerwatu, w końcu zimy i na wiosnę – wskutek topnienia śniegu i lodu – stan wody w Pasłęce podnosi się, a przybór ten dochodzi nieraz do 1,2 m.

Krainy rzeczne niemal na całej długości rzeki Pasłęki zazębiają się i prze­platają, tworząc mozaikę o unikalnych walorach przyrodniczo-krajobrazowych. Opisując bieg rzeki należy zwrócić uwagę na szereg jezior, przez które przepływa. Wpływają one znacznie na jakość wód rzeki, działając z jednej strony jako odstojniki zanieczyszczeń, a z drugiej jako źródło zakwitów okrzemek i zielenic. W systemie tym mają miejsce migracje ryb różnych gatunków (np. pstrąg potokowy, leszcz, płoć, kleń, węgorz i szczu­pak), związane z tarłem i czynnikami środowiskowymi.

Szereg fragmentów rzeki dawno utraciło już pierwotny, dziki charakter, na skutek działalności człowieka, głównie melioracji. Najdłuższe zmeliorowane odcinki Pasłęki to fragmenty:

– od źródeł do jez. Wymój, o długości ok. 12 km,

– od końca przełomu koło wsi Śródka do wsi Podlejki, ok. 7 km,

– między wsiami Szatanki i Pityny, ok. 25 km.

Najdłuższe zaś „górskie” odcinki o dużych spadkach, położone w dzikiej i malowniczej okolicy, to fragmenty rzeki:

– między jez. Isąg a ujściem rzeki Morąg, koło wsi Gamerki,

– od młyna we wsi Pityny do Sportyn, o długości około 19 km.

1.5.2 Dopływy

Podstawowe dane dotyczące ważniejszych dopływów Pasłęki przedsta­wiono w tabeli:

Długość i powierzchnia zlewni dopływów Pasłęki

Nazwa dopływu	Długość [km]	Powierzchnia zlewni [km2]
Jemiołówka	16,0	113,9
Giłwa	17,3	206,9
Wrzesinka (Rentynka)	10,3	76,9
Morąg	2,7	106,2
Łukta	12,4	43,1
Miłakówka	19,5	158,4

1.5.2.1 Jemiołówka

     Jest to lewobrzeżny dopływ Pasłęki, wypływający na wysokości 165 m n.p.m. w okolicach Olsztynka. Uchodzi do jez. Sarąg. Długość Jemiołówki wynosi 16 km, a spadek 2,7%o. Prawie na całej długości jest skanalizowana. W górnym biegu przepływa przez Olsztynek i od tego miejsca aż do ujścia jest silnie zanieczyszczona. Dolne 1,5 km rzeki charakteryzuje się bardzo urozmai­conym korytem, zmienną głębokością i dużą prędkością wody.

1.5.2.2 Młynówka

Jest lewobrzeżnym, częściowo uregulowanym dopływem Jemiołówki, do której uchodzi około 1 km powyżej miejscowości Guzowy Młyn. Źródła Mły­nówki znajdują się w okolicach Olsztynka, na wysokości 165 m n.p.m., długość wynosi 16 km, a spadek 2,8%o. Otoczenie rzeki stanowią przeważnie łąki.

1.5.2.3 G i ł w a

Ten prawobrzeżny dopływ Pasłęki wypływa z jez. Wulpińskiego. Na od­cinku 11 km – do jez. Giłwa – posiada spadek 0,07%o i jest rzeką uregulo­waną, płynącą głównie wśród pól uprawnych i łąk. Po opuszczeniu jez. Giłwa, rzeka płynie 6 km ze spadkiem 1,1%o i wpada do Pasłęki koło jez. Isąg.

1.5.4.2 Rentynka

Jest prawobrzeżnym dopływem Giłwy. Jej źródła znajdują się na wysokości 127 m n.p.m. koło miejscowości Łupstrych. Ujście – poniżej jez. Giłwa. Dłu­gość Rentynki wynosi 10,3 km, a spadek 2,6%o. Jej otoczenie stanowią lasy i łąki. W środkowym biegu do rzeki uchodzi system rowów melioracyjnych osu­szających duże obszary podmokłych łąk. W dolnym biegu koryto jest wypros­towane i uregulowane.

1.5.2.5 Łukta

     Jest prawobrzeżnym dopływem rzeki Morąg, lewobrzeżnego dopływu Pasłęki. Łukta wypływa na wysokości 100 m n.p.m. koło miejscowości Plichta i po 12 km biegu uchodzi do rzeki Morąg – poniżej jez. Morąg. W górnym i środkowym biegu (9 km) jest uregulowana i płynie łagodnymi zakolami przez zmeliorowane łąki ze spadkiem 1,1%o. Poniżej miejscowości Łukta charakter rzeki staje się bardzo zmienny, koryto jest urozmaicone, a spadek dochodzi do 2,5%o. Odcinek przyujściowy jest uregulowany.

1.6 Rezerwat „Ostoja bobrów na rzece Pasłęce”

     Rezerwat utworzono dla ochrony bobrów na mocy zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 5 stycznia 1970 roku. W skład rezerwatu wchodzą:

– rzeka Pasłęka od źródeł do miasta Braniewa wraz z rozlewiskiem o nazwie Jezioro Pierzchalskie (pow. 450 ha),

– rzeka Giłwa od jez. Giłwa do ujścia (2 ha),

– rzeka Morąg (0,75 ha),

– rzeka Drwęca Warmińska od m. Orneta do ujścia (2,13 ha),

– jeziora Sarąg (pow. 183 ha), Łęguckie (60,9 ha) i Isąg (395,7 ha), grunty nadleśnictwa Kudypy o pow. 713,72 ha.

Łączna powierzchnia rezerwatu na terenie woj. olsztyńskiego wynosi 4030,25 ha. Na jego obszarze zabrania się m.in.:

– przebywania osób do tego nieupoważnionych przez konserwatora przyrody,

– wszelkich działań, które moglyby wpłynąć niekorzystnie na chronione po­pulacje bobrów i środowisko, w którym żyją,

– łowienia ryb i raków, z wyjątkiem łowienia ryb przez członków PZW posia­dających zezwolenie na tę czynność wydane przez Naczelnego Konserwa­tora Przyrody.

Do ochrony rezerwatu Nadleśnictwo Kudypy zatrudniało do 1990 roku strażnika, obecnie zaś rezerwat pozostaje praktycznie pod ochroną członków klubu „Passaria”.

• 

• 

1.7 Status działalności wędkarskiej na terenie rezerwatu

Działalność wędkarska w rezerwacie nad Pasłęką odbywa się w oparciu o porozumienie Naczelnego Konserwatora Przyrody oraz Zarządu Głównego PZW z dnia 14.04.1970 roku. Na podstawie tego porozumienia ZO PZW w Olsztynie otrzymał w zagospodarowanie i ochronę teren rezerwatu oraz prawo corocznego wydawania zezwoleń imiennych uprawniających do wędkowania. Na odcinek Pasłęki w granicach dawnego woj. olsztyńskiego wydawanych jest corocznie 200 takich zezwoleń. Na wniosek Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w Olsztynie wydzielone zostały jednak pewne odcinki rzek stanowiące ostoję bobrów, które wyłączono spod wędkowania. Do 1989 roku całkowitym zaka­zem wstępu objęte były następujące fragmenty dorzecza Pasłęki:

–        rzeka Pasłęka od mostu we wsi Łęgucki Młyn do wsi Szatanki,

–        rzeka Pasłęka koło wsi Pityny,

–        rzeka Giłwa od jez. Giłwa do ujścia.

Na początku 1990 roku konserwator przyrody zdecydował się wydać 10 zezwoleń „na okaziciela” Olsztyńskiemu Klubowi Pstrągarzy „Passaria”. W zamian klub zobowiązał się pomagać we wszelkich pracach związanych z rezerwatem oraz czuwać nad przestrzeganiem przepisów dotyczących szcze­gólnego statusu tych terenów.

1.8 Stan czystości wód dorzecza Pasłęki

Stan czystości rzeki Pasłęki, choć w zasadzie nie zmienia się od wielu lat, daleki jest od stanu pożądanego, tj. odpowiadającego faunie zamieszkującej rzekę. Na całej swej długości Pasłęka niesie wody 3 klasy czystości oraz nie odpowiadające normom. Również 6 badanych dopływów, tj. Jemiołówkę, Gił­wę, Rentynkę, Morąg, Łuktę i Miłakówkę zakwalifikowano do 3 klasy czystości, bądź wód pozaklasowych. Szczególnym zagrożeniem dla jakości śro­dowiska są ścieki bytowo-gospodarcze z miejscowości położonych nad jej brzegami (Tomaryny, Biesal, Podlejki, Łęguty, Pelnik, Kalisty, Zajączkowo, Kiewry, Skolity, Kłobia, Kalisty, Łumpia, Ełdyty Wlk., Pityny, Wapnik, Sportyny, Stolno).

Potencjalnym zagrożeniem są spływy powierzchniowe z pól uprawnych, zawierające nawozy mineralne, gnojowicę i środki ochrony roślin.

Jeziora położone w dorzeczu spełniają w dużym stopniu funkcję osadni­ków, a czystość ich ulega stałemu pogorszeniu, zwłaszcza w górnej części rzeki Pasłęki. Negatywny wpływ na stan środowiska jezior ma z pewnością usytuowanie na ich obrzeżach kolonii domków letniskowych (jez. Wymój, Gił­wa, Isąg). Szczególnie istotnym zagrożeniem jest pogarszający się stan jez. Isąg, określanego obecnie jako zbiornik eutroficzny. Niewielka przezroczys­tość mieści wody Isąga w 3 klasie czystości. W przyszłości może to poważnie ograniczać naturalny rozwój pstrąga potokowego w odcinku Pelnik-Komo­rowo, będącym największym z obserwowanych obecnie tarlisk tego gatunku w rzece Pasłęce.